آذربایجان میللی حوکومتینین باشچیسی سید جعفر پیشه وری، خالقلارین

آذربایجان میللی حوکومتینین باشچیسی سید جعفر پیشه وری، خالقلارین اؤز موقدراتینی تعیین ائتمه پرینسپی

     ۱۹٤۶- جی ایل یانوار آینین ۲۸- ده آذربایجان میللی حوکومتینین باشچیسی سید جعفر پیشه وری، تعیین موقدرات پرینسپینه اساسلاناراق، بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینین باش مجلسینه موراجعت ائتمیشدیر. او واختدان ۵۹ ایل کئچمه سینه باخمایاراق، شوونیستلرین آذربایجان تورکلرینه مناسبتلری ده ییشمه میشدیر. ۱۹٤۲- جی ایلده آتلانتیک اوکیانیندا اینگیلتره نین باش ناظیری چرچیل و آمریکا بیرلشمیش اشتاتلارینین پرزیدنتی روزولت گؤروشوب و دؤنیا سیاستینین یئنی ایستقامتی حاقیندا بیر سیرا موذاکره لر آپارمیشلار. اونلاردان بیریسی ده میللی موقدراتینی تعیین ائتمه حوقوقونون تانینماسیدیر. بو پرینسپه اساساَ هر میللت بو حوقوقدان ایستفاده ائده رک، اؤز دؤلتینی قورا بیلر.

     بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتی یاراناندان سونرا آتلانتیک خارتیاسی اولدوغو کیمی بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینین نیظامنامه سینه داخل اولور.

     میللی حوکومتین باشچیسی سید جعفر پیشه وری بین الخالق موناسبتلر پرینسپلری چرچیوه سینده گئنیش دیپلماتیک مانورا ائتمه امکانلاریندان ایستفاده ائدیب، بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینا مراجعت ائتمیشدیر. بو موراجیعت دوزگون سیاسی- حقوقی حرکات اولدوغو اوچون، بو گونده اؤز اهمیتینی قوروب ساخلامیشدیر. بونا اساسلاناراق، بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینا گونده ریلن مکتوبون صورتینی اولدوغو کیمی درج ائتدیریریک؛

     دونیانین ان قدیم خالقلاریندان اولان آذربایجان خالقى اؤزونون زنگین میللى تاریخینه مالیکدیر. عصرلرین کئشمکئش لرینده او، اؤز میللى دیلینى، عادت و عنعنه لرینى قورویوب ساخلایابیلمیشدیر. ایران ظولمکارلارى آذربایجانى اؤز حاکیمییتلرى آلتینا آلاراق، اونون ثروتینى آمانسیزجاسینا تالادیلار. نتیجه ده آذربایجانین چیچکله نن کند و شهرلرى داغیلماق حددینه گلیب چاتدى. شووئنیست بؤیوک دؤولتچیلیک سییاستى یورودن ایران حؤکمدارلارى آذربایجانلىلارین وارلیغینى تامامیله اینکار ائتمه یه جهد گؤسته ریر، اونلارین دیلینى الیندن آلماقدان، هر جور تحقیر ائدیجى عمللردن چکینمیرلر.

    بونا باخمایاراق آذربایجان خالقى بیر گون ده اولسون، اؤز آزادلیغى اوغروندا موباریزه سینى دایاندیرمادى. آذربایجانلیلارین اؤز میللى آزادلیقلارى اوغروندا موباریزه سینین ان پارلاق نومونه سى ستتارخان، باقیرخان، شئخ محممد خییابانى و باشقالارینین حرکتلرى دیر. بو جسور اینسانلار موباریزه نین باشچیلاری، همده شهیدلرى ایدى. قانلى فاشیسم اوزه رینده دئموکراتیک دؤولتلرین غلبه سى آذربایجان خالقینین موباریزه سینه یئنى تکان وئردى، یئنى شراییط یاراتدى. تئهران حؤکومتینین موقاویمتینه باخمایاراق بو ایل ٢١ آذرینده (١٢ دئکابر) آذربایجان خالقینین عصرلردن برى آپاردیغى موباریزه سى غلبه ایله باشا چاتدى. آتلانتیک خارتییاسینا اویقون اولاراق میللى مجلیسین و آذربایجان میللى حؤکومتینین قورولماسى ایله نتیجه له ندى.

    آذربایجاندا دئموکراتیک اساسلارا دایاناراق بیر میللى حؤکومت قورولوب و اؤز فعالییتى باره ده بوتون دونیایا معلومات یاییب. ۵ میلیونلوق آذربایجان خالقى میللى دیلینین، تاریخینین، مدنییتینین کؤمه یى ایله اؤزونون موعاصیر بیر خالق اولدوغونو درک ائتدى و بیر ده هئچ واخت فارس ظولمونون آلتیندا اینله مه یه، فارس دیلینین ایرانداکى باشقا خالقلارین دیللرى اوزه رینده آقالیغینا ایجازه وئرمه یه جکدیر. بو خالق بیر نفر کیمى اؤز حیاتینى میللى آزادلیغینا و دؤولتینه قوربان وئرمه یه حاضیردیر.

    یئنى دئموکراتیک آذربایجان حؤکومتى قیسسا واخت عرضینده ایجتیماعى، ایقتیصادى، مدنى ساحه لرده جیددى ده ییشمه لر ائده بیلیب٫ داخیلى تهلوکه سیزلیک تام برقرار اولونوب. یئنى میللى حؤکومتین فعالییتى سایه سینده عصرلرله ایستیثمار اولونان خالق عادى اینسان شراییطینده یاشاماغا باشلاییب. بونونلا دا او، اؤز میللى دؤولتینى قوروماق، اونو ایداره ائتمه یه قادیر اولدوغونو گؤسته ریر.

    آذربایجان خالقینین ایراده سى ایله آتلانتیک خارتیاسینا، یعنى بؤیوک دئموکراتیک دؤولتلرین وعدلرینه اویغون اولاراق قورولان آذربایجان میللى حؤکومتى آرتیق دانیلماز فاکتدیر. بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتى باش مجلیسینه موراجیعتى ایله آذربایجان خالقى خاهیش ائدیر کى، آذربایجان میللى حؤکومتینین وارلیغى فاکتى تانینسین و کناردان موداخیله اولمادان، اونا اؤز طالئعینین اؤزو طرفیندن موعیینله شدیریلمه سینه تامینات وئریلسین.

     شرقده، خصوصاً ایراندا خالقلارین ملی مقدراتینی تعیین ائتمک حقوقونو آمریکا باشدا اولماقلا، غرب مدافعه ائدیر. اما اؤز منافعینه اویغون اولاراق. بو سیاست زیگزاگ فورمادا آپاریلیر، یوکسلن خطله گئتمیر. بونونلا یاناشی، همده ملی حاقلاری مداعه ائدیرلر. یئری گلمیشکن او زامان آذربایجان ملی حکومتینی دئویرمک اوچون گلن شاه قوشونونون حصه لرینین باشیندا آمریکالی گئنرال شووارتسکپدایانمیشدی. بو گون ایسه عکسینه، اونلار خالقلارین ملی حقوقلارینین تامین اولونماسینی مدافعه ائدیرلر.

     سید جعفر پیشه وری بیرلشمیش ملتلر تشکیلاتینا مراجعتی ملی حاقلارین تانینماسینا اساسلانیردی. بو سنده حکومت آتلانتیک خارتیاسینی(منشورینی) امضالایان انگیلتره و آمریکا، سونرادان بونا قوشولان سووئتلردن آذربایجان خالقینین مقدراتینی تامین اولونماسینا مقاومت گوسترن ایران حکومتینین یئرینده اوتوردولماسینی طلب ائدیردیلر.

     یوخاریدا قئید اولونان یازیدان مقصد اودور کی، معین سئواللارا جواب تاپمیش اولاق:

۱- میللی حوکومتین باشچیسی سید جعفر پیشه وری آذربایجان میللی حوکومتینین دؤنیا بیرلیی طرفیندن تانینماسیندا، نییه بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینا موراجعت ائتمیشدیر؟ (تجربه یه اساساً موقدراتینی تعیین ائتمه پرینسیپیندن بهره لنیب و اؤز دؤولتینی قورماق ایسته ین خالق، بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتی طرفیندن رسمیته تانیلارسا، همین قوروم بین الخالق حوقوقون سوبییکتینه چئوریلر. پیشه وری نین مقصدی اوندان عبارت ایدی کی، اؤز خالقینی بو واسطه ایله ابدی آزادلیغا قووشدورسون. اونون مقصدی آذربایجان خالقینین دموکراتیک، میللی دؤولتینین یارادیلماسیندان عبارت ایدی).

۲- موقدراتینی تعیین ائتمه پرینسپی شعارینی ایره لی سورن دؤولتلر و ائله جه ده بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتی آذربایجان میللی حوکومتین باشچیسی سید جعفر پیشه وری نین موراجعتینی نییه رسمیته تانیمادیلار؟ (حتی آذربایجان میللی حوکومتینین مغلوبییتینده غرب اؤلکه لری تهران مرکزی حوکومتینی دستکله دیلر و بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتی آذربایجاندا باش وئرن جینایتلره اعتناسیز یاناشدی).

۳- ۶۰ایل همین تاریخی حادثه نین اوستوندن کئچمه سینه باخمایاراق، موقدراتینی تعیین ائتمه پرینسپی آذربایجان خالقینین اساس شعاری اولاراق، اؤز قوه سینی قورویوب ساخلامالیدیرمی؟

پرویز اسدی